โวหารรสในวรรณคดีไทย

โวหารรสในวรรณคดีไทย 

รสแห่งกาพย์กลอนไทยมี ๔ รส 

๑. เสาวรจนีย์ (บทชมโฉม) คือการเล่าชมความงามของตัวละครในเรื่อง ซึ่งอาจเป็นตัวละครที่เป็นมนุษย์ อมนุษย์ หรือสัตว์ซึ่งการชมนี้อาจจะเป็นการชมความเก่งกล้าของกษัตริย์ ความงามของปราสาทราชวังหรือความเจริญรุ่งเรืองของบ้านเมือง เช่น บทชมโฉมนางมัทมา โดยท้าวชัยเสนรำพันไว้ ในวรรคดีเรื่องมัทนะพาธา

.....เสียงเจ้าสิเพรากว่า          ดุริยางคะดีดใน

                               ฟากฟ้าสุราลัย                            สุรศัพทะเริงรมย์

                              ยามเดินบนเขินขัด                     กละนัจจะน่าชม

                              กรายกรก็เร้ารม                           ยะประหนึ่งระบำสรวย

                             ยามนั่งก็นั่งเรียบ                         และระเบียบเขินขวย

                             แขนอ่อนฤเปรียบด้วย                ธนุก่งกระชับไว้

                            พิศโฉมและฟังเสียง                   ละก็เพียงจะขาดใจ ...

                                                                                       (พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว)

                               .................................................................................................

                           บทชมนางเงือก ซึ่งติดตามพ่อแม่มาเพื่อพาพระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร จากเรื่อง พระอภัยมณี

                           .....บทกษัตริย์ทัศนานางเงือกน้อย        ดูแช่มช้อยโฉมลาทั้งเผ้าผม

                  ประไพพักตร์ลักษณ์ล้ำล้วนขำคม                 ทั้งเนื้อนมนวลเปลปงออกเต่งทรวง

                ขนงเนตรเกศกรอ่อนสะอาด                          ดังสุรางค์นางนาฏในวังหลวง

               พระเพลินพิศคิดหมายเสียดายดวง                 แล้วหนักหน่วงนึกที่จะหนีไป

                                                                                              (สุนทรภู่)

                               ....................................................................................................

                        .....เหลือบเห็นกวางขำดำขลับ          งามสรรพสะพรั่งดังเลขา

               งามเขาเห็นเป็นกิ่งกาญจนา                    งามตานิลรัตน์รูจี

             คอก่งเป็นวงราววาด                                   รูปสะอากราวนางสำอางศรี

            เหลียวหน้ามาดูภูมี                                    งามดังนารีชำเลืองอาย

            ยามวิ่งลิ่วล้ำดังลมส่ง                                 ตัดตรงทุ่งพลันผันผาย

                                                                                  (พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว)

                               *************************************************

                        ๒. นารีปราโมทย์ (บทเกี้ยว โอ้โลม) คือการกล่าวข้อความแสดงความรัก ทั้งที่เป็นการพบกันในระยะแรกๆ และในการโอ้โลมปฏิโลมก่อนจะถึงบทสังวาสนั้นด้วย

                     .....ถึงม้วยดินสิ้นฟ้ามหาสมุทร            ไม่สิ้นสุดความรักสมัครสมาน

            แม้นเกิดในใต้ฟ้าสุธาธาร                             ขอพบพานพิศวาสไม่คลาดคลา

           แม้นเนื้อเย็นเป็นห้วงมหรรณพ                   พี่ขอพบศรีสวัสดิ์เป็นมัจฉา

          แม้นเป็นบัวตัวพี่เป็นภุมรา                            เชยผกาโกสุมปทุมทอง

         เจ้าเป็นถ้ำไพขอให้พี่                                    เป็นราชสีห์สมสู่เป็นคู่ครอง

         จะติดตามทรามสงวนนวลละออง                 เป็นคู่ครองพิศวาสทุกชาติไป

                                                                                                                    (สุนทรภู่)

                        ******************************************************

                 ๓. พิโรธวาทัง(บทตัดพ้อ) คือการกล่าวข้อความแสดงอารมณ์ไม่พอใจ ตั้งแต่น้อยไปจนมาก จึงเริ่มตั้งแต่ ไม่พอใจ โกรธ ตัดพ้อ ประชดประชัน กระทบกระเทียบเปรียบเปรย เสียดสี และด่าว่าอย่างรุนแรง

              .....น้ำใจนางเหมือนน้ำค้างบนไพรพฤกษ์          เมื่อยามดึกดังจะรองเข้าดื่มได้

      ครั้งรุ่งแสงสุรีย์ฉายก็หายไป                                       เพิ่งเห็นใจเสียเมื่อใจจะขาดรอน

                                                                                                       (ไม่ปรากฏนามผู้แต่ง)

                                      .........................................................................

                 .....ครั้งนี้เสียรักก็ได้รู้                ถึงเสียรู้ก็ได้เชาวน์ที่เฉาฉงน

         เป็นชายหมิ่นชายต้องอายคน           จำจนจำจากอาลัยลาน

                                                                       (เจ้าพระยาพระคลัง(หน))

                              ....................................................................................

                       บทตัดพ้อที่แสดงทั้งอารมณ์รักและแค้นของ อังคาร กัลยาณพงศ์ จากบทกวี เสียเจ้า

                   .....จะเจ็บจำไปถึงปรโลก            ฤๅรอยโศกรู้ร้างจางหาย

          จะเกิดกี่ฟ้ามาตรมตาย                        อย่าหมายว่าจะให้หัวใจ

                                                                                  (อังคาร กัลยาณพงศ์)

                              ...........................................................................

                                       บทตัดพ้อที่แทรกอารมณ์ขันของ  จากบทกวี ปากกับใจ

             .....เมื่อรักกันไม่ได้ก็ไม่รัก            ไม่เห็นจักเกรงการสถานไหน

      ไม่รักเราเราจักไม่รักใคร                      เอ๊ะน้ำตาเราไหลทำไมฤๅ

                                                                                    (สุจิตต์ วงษ์เทศ)

                           *************************************************

               ๔. สัลลาปังคพิไสย(บทโศก) คือการกล่าวข้อความแสดงอารมณ์โศกเศร้า อาลัยรัก บทโศกของนางวันทอง ซึ่งคร่ำครวญอาลัยรักต้นไม่ในบางขุนช้าง อันแสดงให้เห็นว่านางไม่ต้องการตามขุนแผนไป แต่ที่ต้องไปเพราะขุนแผนร่ายมนต์สะกด ก่อนลานางได้ร่ำลาต้นไม้ก่อนจากไป จากเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนแผนพานางวันทองหนี

ลำดวนเอยจะด่วนไปก่อนแล้ว                ทั้งเกดแก้วพิกุลยี่สุ่นสี

จะโรยร้างห่างกลิ่นมาลี                จำปีเอ๋ยกี่ปีจะมาพบ

                                            (พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย)

สุนทรภู่คร่ำครวญถึงรัชกาลที่2ซึ่งสวรรคตแล้ว เป็นเหตุให้สุนทรภู่ต้องตกระกำลำบาก เพราะไม่เป็นที่โปรดปรานของรัชกาลที่3 ต้องระเห็ดเตร็ดเตร่ไปอาศัยในที่ต่างๆขณะล่องเรือผ่านพระราชวัง สุนทรภู่ซึ่งรำลึกความหลังก็คร่ำครวญอาลัยถึงอดีตที่เคยรุ่งเรืองจากนิราศภูเขาทอง

เคยหมอบใกล้ได้กลิ่นสุคนธ์ตลบ        ละอองอบรสรื่นชื่นนาสา

สิ้นแผ่นดินสิ้นรสสุคนธา                  วาสนาเราก็สิ้นเหมือนกลิ่นสุคนธ์

                                                (สุนทรภู่)